Onze tamme ratten
Door de eeuwen heen,worden ratten niet altijd zulke leuke dieren
gevonden, als dat wij ze als huisdier vinden. Dat heeft zo z'n
redenen. Alleen die redenen blijken in deze tijd zwaar achterhaald
te zijn! Helaas loopt de rat nog steeds met een onterecht stigma
rond dat hij de pest heeft veroorzaakt in Europa.
In Londen vonden archeologen in 2014 25
skeletten van mensen die aan de pest zijn overleden in de
periode 1348. Onderzoek wees uit dat ondervoeding en
een ernstig tekort aan vitamine D (veel meer waarschijnlijk) de deur
opengezet moet hebben naar dit soort epidemieën. Uit de tanden van
de gevonden skeletten kun je het DNA van de pestbacterie halen. Dat
DNA lijkt veel op het DNA van de pestbacterie die nu nog in delen
van de wereld actief is. Nu is bekend van deze vorm van de pest dat
deze zich in hoofdzaak verspreidde via de luchtwegen en niet via de
vlooien van de ratten (niet eens de rat zelf !) Dit over het
onterecht stigma van de ratten.
Afkomst
De wetenschappelijke naam norvegicus,
die in het Nederlands Noors betekent, heeft niets te maken met de
oorsprong van de bruine rat. Sommige wetenschappers zeggen dat de
naamgeving te maken heeft met de bewering dat in Noorwegen voor
het eerst begonnen was met wetenschappelijk onderzoek naar dit
knaagdier. Die Noorse onderzoekers moeten hun onderzoek dus op
ratten buiten Noorwegen verricht hebben, want de soort werd pas in
1790 voor het eerst in Noorwegen waargenomen terwijl de toevoeging
norvegicus al in 1769 werd gegeven.
De zwarte rat heeft een heel ander gebied waar hij voorkwam, namelijk in West Europa zelf. Dit is niet 100 % zeker, maar het lijkt er wel heel sterk op.
De tamme rat die we nu als huisdier houden, stamt af van ratten die als proefdieren gehouden werden in de 19e eeuw. In laboratoria werden ook toen al medische experimenten uitgevoerd, waar men ratten voor gebruikten. Langzamerhand werden deze ratten steeds minder wild en zo zijn wij aan onze tamme huisrat gekomen. Door hun intelligentie, hun nieuwsgierigheid en hun sociale gevoel zijn ze gedomesticeerd geraakt.
De bruine rat
Onder de ratten heb je een verdeling van bruine en zwarte ratten. De
bruine rat is de voorouder van onze 'huisratten'. De zwarte ratten
zijn slanker van model en donkerder van kleur dan de bruine ratten en
komen in Nederland bijna niet meer voor.
De bruine rat verschilt van de eveneens in Europa voorkomende zwarte rat (Rattus rattus) door de kortere, behaardere oren, de kleinere ogen en de kortere, dikkere staart. Ook is de staart bij de bruine rat aan de onderzijde lichter gekleurd dan aan de bovenzijde, terwijl de staart van de zwarte rat uniform gekleurd is. De zwarte rat heeft over het algemeen een zwarte vacht en de bruine rat een grijsbruine, maar er bestaan ook bruine ratten met een zwarte vacht en zwarte ratten met een bruine vacht. In sommige populaties is 1 of 2% van alle bruine ratten melanistisch (tegenovergesteld aan albinisme).
Terratorium
De bruine rat
vestigt zich het liefst in een vochtige en niet te warme omgeving. De
bruine rat voelt zich dus al snel ergens thuis, vooral in de buurt van
de mens. Zijn favoriete habitats zijn kelders, kruipruimten, schuren,
stallen, vuilnisbelten, graan- en houtopslagplaatsen, aan de rand van
sloten en dijken, onder de grond in uitgebreide holen en op sommige
plekken in de buurt van riolen en ander vervuild water. Bruine ratten
leven echter ook in gebieden waar geen mensen voorkomen, zoals op
onbewoonde eilanden. In tropische gebieden houden ze zich echter
meestal in de buurt van nederzettingen op, tenzij er weinig
concurrentie met andere knaagdieren is. Een bruine rat die 's zomers
in de natuur bij slootkanten leeft, trekt 's winters vaak naar de
warmte van huizen.
Het territorium wordt meestal niet ver van de voedselbronnen gevestigd. Hij graaft een hol met een diameter van 65 tot 90 millimeter, vaak in een oever of onder een boomwortel, maar ook in de vlakke grond. Ook maakt hij nesten onder vloeren, in hooimijten, tussen muren en in andere holle ruimtes rond menselijke nederzettingen. Bij de ingang van het hol laat de rat meestal hopen aarde achter, die in de loop van de tijd vanzelf worden platgestampt. In open gebieden graven de dieren ondergrondse gangenstelsels, die zelden dieper gaan dan vijftig centimeter. Holen zijn bovengronds aan elkaar verbonden met paadjes.
Zijn actieradius
is veel groter en kan soms enkele vierkante kilometers bedragen. Op
een nacht kunnen ze tot vier kilometer afleggen, waarbij ze zich
meestal langs heggen en struiken bewegen. De grootte van dit gebied is
omgekeerd evenredig aan het voedselaanbod en zal daarom in een stad
veel kleiner zijn dan op het platteland.
De bruine rat roeit de zwarte uit
Toen de bruine
rat zich in Europa had gevestigd werd het een hevige concurrent van de
zwarte rat, door zijn betere aanpassingsvermogen aan het koude
klimaat. De bruine rat is volgens bevindingen uit het verleden sterker
gebleken in de onderlinge overlevingsstrijd dan de zwarte rat, omdat
hij hier van nature voorkomt. Zwarte ratten legden het loodje in het
gevecht met bruine ratten en diende zelf als prooi voor de bruine
ratten.
Omdat de vlooien van de zwarte rat de belangrijkste overbrengers waren
van de pest, werd met de aankomst van de bruine rat tevens de pest
grotendeels een halt toegeroepen. De bewering dat de bruine rat de de
pest in Europa gebracht heeft, is dus onjuist! De bruine rat heeft er
juist voor gezorgd dat de zwarte rat uit Europa werd verdrongen en
daarmee ook de pest. Eigenlijk hebben we het dus (mede) aan de bruine
ratten te danken dat de pest uiteindelijk uitgeroeid is voor dit
moment. De rest van de omstandigheden waaronder ons land
doorontwikkelde lag aan onze eigen manier van omgaan met o.a. huisvuil
en persoonlijke hygiëne vss het op peil houden van de landbouw,
waardoor er regelmatig te eten is etc. Waar etensresten liggen komen
ratten en muizen voor....
Sociaal gedrag in het wild
De bruine rat is een intelligent en sociaal dier dat een groot aanpassingsvermogen heeft. Een voorbeeld hiervan is dat het dier zogenaamde tradities kent. Dit houdt in dat bepaalde populaties sterk afwijkend gedrag en afwijkende eetgewoontes en zelfs jachttechnieken kunnen vertonen in vergelijking met andere populaties, die ze van generatie naar generatie overbrengen. Dit schijnt opmerkelijk te zijn voor kleine zoogdieren en is meestal geografisch bepaald.
Ratten leven in
kleine sociale groepen, bestaande uit een dominant mannetje, een harem
vrouwtjes en enkele ondergeschikte mannetjes. Deze groepen kunnen zich
vaak samenvoegen tot grotere kolonies. Dieren uit dezelfde groep leven
vreedzaam naast elkaar, vreemdelingen worden door mannetjes verjaagd,
soms zelfs gedood. Grote kolonies zijn toleranter tegenover
vreemdelingen dan kleine. De hiërarchie binnen een groep bepaalt wie
mag paren en eten. De dieren communiceren met elkaar via piepende,
fluitende en gillende geluiden, maar ook met ultrageluid. Vrouwtjes
met jongen laten zelden andere ratten in hun nest, alhoewel sommige
kolonieleden worden getolereerd.
Voortplanting en levensverwachting onder wilde populaties
Bruine ratten planten zich het gehele jaar door voort, mits er voldoende voedsel is en er geen extreme temperaturen zijn. De voortplanting zal toenemen en er zullen meer jongen geboren worden wanneer de populatiedichtheid daalt (bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen). De draagtijd is 21 tot 23 dagen. Een vrouwtje kan één tot twintig jongen per worp krijgen, maar meestal krijgt het vrouwtje zeven tot twaalf jongen. Een vrouwtje kan iedere vier tot zes weken gedekt worden, ook als ze haar jongen nog aan het zogen is. Per jaar krijgen vrouwtjes op deze manier meer dan 30 jongen. Omdat deze al snel geslachtsrijp zijn (vanaf plm. 5,5 week oud) kan de gezamenlijke reproductie van een paartje en nakomelingen in een jaar wel tweeduizend dieren zijn. Hiervan overleeft slechts een klein gedeelte het eerste jaar.
De jongen worden blind en naakt geboren. Na twaalf tot veertien dagen hebben de dieren de ogen geopend en zijn ze volledig behaard. De groei wordt beïnvloed door de worpgrootte: dieren in kleinere worpen groeien sneller, aangezien een vrouwtje zes tepels heeft. Alleen het vrouwtje zorgt voor de jongen. Jongen die zich te ver van het nest wagen, worden teruggebracht, indringers worden weggejaagd en bij verstoring zal het vrouwtje de jongen verplaatsen naar een ander nest. Na ca. 21 dagen, als de dieren ongeveer 40 gram zwaar en 110 millimeter lang zijn, worden de dieren gespeend. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp na vijf tot zes weken, als ze ongeveer 136,5 tot 152 gram wegen.
De bruine rat
kán in het wild drie jaar oud worden, maar meer voorkomend is dat ze
veel minder oud worden als dat. De levensverwachting wordt heel sterk
beïnvloed worden door de genen (ouderdom is vaak overerfelijk),
voedselkwaliteit en geslacht. Vaker komt voor dat ze de 1,5 jaar niet
halen, omdat ze een beperkt voedselaanbod hebben in onze steden en
dorpen. Ratten in gevangenschap maken een grotere kans op hogere
leeftijden (mits goed gefokt en goed gevoed), omdat de
voedselvoorraden veilig gesteld zijn en er regelmatige zorg is voor de
dieren. Dat geldt zeker voor de vrouwtjes. Je hoort bij de vrouwtjes
(in het wild) wel leeftijden van hooguit negem maanden tot een jaar.
De belangrijkste natuurlijke vijanden zijn marterachtigen en uilen en
in stedelijk gebieden de huiskat. Een agressieve rat is in staat
wezels en andere kleine roofdieren weg te jagen.
De bruine rat als gezelschapsdier
Ratten zijn
'levendige intelligente dieren' die (door hun achtergrond en
genetische kenmerken) een hechte band met hun verzorger aangaan. Het
zijn fijne speelkameraadjes voor kinderen (vooral voor gehandicapte
kinderen hebben wij ontdekt), maar ook voor volwassenen.
Gebruikte bronnen : Wikipedia, andere internetbronnen, Maarten 't Hart
"Ratten".
Copyright
2000 - 2024 by RR